Venus

Geplaatst op maandag 13 oktober 2003 @ 02:35 , 1226 keer bekeken

,BRUSSEL -- Een museum rond één werk, dacht Umberto Eco, zo'n museum zou een veel coherenter beeld geven van een cultuur dan de poespas die grote musea nu uitstallen. De Europalia-tentoonstelling ,,Venus ontsluierd'' is zo'n museum rond één werk. Alles begint en eindigt bij de betoverende ,,Venus van Urbino'' van Titiaan. ,,Venus ontsluierd'' probeert het enigma te verklaren en kleedt de betekenislaagjes van het schilderij uit. Maar bij zoveel sensualiteit schiet de rede tekort.

De tentoonstelling "Venus ontsluierd" is een oefening in kijken. Ze is een geschiedenis van de erotiek en de vrouwelijke seksualiteit in de schilderkunst. Ze is een studie van de Venus-iconografie, van de pose van de liggende naakte vrouw en hoe die in de loop der eeuwen is geschilderd. Ze is een cultuur- en ideeëngeschiedenis van de Renaissance. En ze biedt een blik op het hof van Urbino, een van de schitterendste renaissancehoven uit het zestiende-eeuwse Italië. Dat zijn veel onderwerpen voor één tentoonstelling.


Een museum rond één werk zou voor om het even welk kunstwerk kunnen opgericht worden, zei Eco gisteren bij de persvoorstelling. Zelf droomde hij van de Primavera van Boticelli. Maar het schilderij dat in de Galleria degli Uffizi hangt, mag niet meer vervoerd worden. De Uffizi was wel bereid die andere archetypische ode aan het vrouwenlichaam uit te lenen, de Venus van Urbino van Titiaan. Het kan bezwaarlijk tweede keus genoemd worden.


De Venus is opgehangen aan de ingang van het tentoonstellingscircuit die tegelijk dienst doet als uitgang. Ze is ontzettend erotisch. Haar verlangen is boeddhistisch onthecht. Ze is onbenaderbaar, als je dichtbij komt, wordt ze wazig, je botst op haar verfstrepen en de textuur van het doek. Het is niet waar dat om het even welk schilderij een museum zou kunnen dragen. Maar dit schilderij moet tegen zo'n uiteenrafeling van allusies en invloeden bestand zijn. Deze Venus maakt het kijken zelf sensueel.


Titiaan schilderde Venus in Venetië in 1538 op vraag van Guidobaldo della Rovere, de toekomstige hertog van Urbino. Vergeet alle allegorische en mythische betekenissen die in de loop der eeuwen voor de Venus zijn bedacht, schrijft Antonio Paolucci in de catalogus. Guidobaldo noemde haar in een brief naar zijn gezant in Venetië rechttoe rechtaan ,,de naakte vrouw''.


Of ze ook voor Titaan zomaar een mooie ,,naakte vrouw'' was, daarover zijn de kunsthistorici het niet eens. Ze is een erg moderne naakte vrouw. Titaan legde haar niet meer zedelijk en onschuldig temidden van de bucolische natuur, maar op een bed in haar eigen vertrekken, temidden van een somptueus interieur, op rode en witte lakens en met haar elleboog in een zacht kussen. Achter haar graaien kamermeiden in kledingkoffers. Venus is niet zomaar naakt. Deze vrouw heeft zich uitgekleed en geeft ongegeneerd haar borstjes en buik bloot, al houdt ze met haar hand tussen haar dijen als een Venus pudica nog veel verborgen. Met haar boeketje rozen belooft ze haar minnaar liefde. Haar hondje, dat een waakzaam oog openhoudt, belooft trouw. Haar sieraden geven blijk van haar elegantie en finesse.


Misschien schilderde Titiaan deze Venus als een allegorie van de echtelijke liefde -- zijn opdrachtgever was vier jaar eerder getrouwd -- of onderzocht hij er het platonisme in dat hij met zijn humanistische vrienden besprak. Waarschijnlijker is dat Titiaan de maitresse van zijn opdrachtgever heeft geportretteerd als een verliefde jonge vrouw. En daarbij heeft hij grenzen verlegd.


Hoewel kwezelarij en preutsheid nog hoogtij vierden, kreeg in het zestiende-eeuwse Italië erotiek in haar moderne gedaante voor het eerst vorm. Schoonheidsspecialisten boden parfums en cosmetica aan. De overtuiging maakte opgang dat ook vrouwen plezier moesten beleven aan seks omdat ze dan vruchtbaarder werden. In de betere Venetiaanse kringen nodigden courtisanes hun gasten uit in literaire salons.


Venus belichaamde die nieuwe sensualiteit. In de zeventiende eeuw, toen ze al in de Uffizi hing, werd haar lichaam nog voor het publiek afgeschermd door een ander doek dat met een mechaniekje kon worden opgetrokken en weer neergelaten. Alleen haar armen en hoofd bleven zichtbaar naast een afbeelding van de hemelse onthechte liefde. Maar in de achttiende eeuw werd ze een van de meest gekopieerde werken.


De tentoonstelling exploreert in opeenvolgende zaaltjes al die contexten. Ze wijst op het intellectuele milieu waarin Titiaan werkte, toont de wereldbol van Mercator, anatomische tekeningen van Vesalius en een eerste druk van de Orlando Furioso van Ariosto. Ook de beeldentaal van de Venus wordt ontleed. De stof is rood, de kleur van de rijkdom. De knoop in het gordijn heeft geen enkele functie en is een opmerkelijk abstract element. Er staan klerenkoffers waarvan het deksel beschilderd is met naakte vrouwen.


IN een museum over één werk zijn alle andere werken illustratie, zei commissaris Omar Calabrese (Universiteit van Sienna) gisteren. En dus maakt het niet uit of ze reproducties zijn dan wel echt. Ook Eco relativeert het fetisjisme van het origineel.


Gelukkig hebben ze zich bij de uitbouw van hun 'museum' niet aan hun theorie gehouden. Rond de Venus zijn een reeks indrukwekkende doeken verzameld, een dozijn Titiaans plus enkele werken die aan hem worden toegeschreven, portretten en zijn prachtige Venus, Amor en de orgelspeler . Dat werk wordt met veel effect geconfronteerd met de pas gerestaureerde tekening waarop Michelangelo een gespierde Venus uitbeeldt.

De laatste zalen traceren hoe het beeld van de liggende vrouw door de eeuwen is geëvolueerd. Soms heette ze Venus, dan weer Danaë, later werd ze een haremvrouw, een erotomane, een individu met een naam. In de avant-garde van de twintigste eeuw werd ze verkleurd, verknipt, geïroniseerd. Veel schilderijen worden op schermen geprojecteerd. Venus ontbloot is dan een tentoonstelling over liggend naakt geworden.

Dit museum voor één werk schiet veel richtingen uit, ook in de tijd. De knoop in het gordijn van Titiaan leidt naar gravures van Dürer en het verpakkingswerk van Christo. Het zijn allemaal knopen, zoals de Venussen allemaal naakten zijn. Zo wordt Umberto Eco's museum voor één object toch weer een opeenstapeling van losse objecten zoals in de oude musea, een encyclopedie waar de ordening rationeel lijkt maar eigenlijke wispelturig en toevallig is. Eigenlijk is Venus een catalogus van sensualiteit. Die sensualiteit verdraagt niet te veel rigide orde.



,,Venus ontsluierd'', nog tot 11 januari 2004.
Van dinsdag tot zondag van 10 tot 18 uur, donderdag van 10 tot 21 uur.
Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel
tel: +32 (0)2 507 84 44
http://www.bozar.be

De tentoonstelling, naar een concept van Umberto Eco, werpt een nieuwe blik op het thema en de iconografie van de Venus. Een diepgaande studie van haar historische context en van haar invloed op andere kunstenaars laat de bezoeker toe haar beter te begrijpen.

De uiteenzetting zal ook stilstaan bij de evolutie van het mythologische onderwerp, de interpretatie van de erotiek tijdens de Renaissance en bij de symbolische lading van diverse details uit het werk. De geschiedenis van de legende wordt voorgesteld in een parcours met zowat 70 voornamelijk Italiaanse topwerken die afgewisseld worden met multimedia-montages. De bezoeker krijgt een combinatie van esthetisch genot en informatie, van droom en werkelijkheid.

De tentoonstelling bestaat uit drie delen.
Het eerste deel brengt een historisch overzicht en schetst de ontstaansgeschiedenis van het meesterwerk. Vervolgens wordt de geschiedenis van de Venusiconografie uiteengezet. Het laatste deel krijgt de naam "Venus in detail" mee. Hier zal de analyse van meerdere details van Titiaans werk de hele symboliek naar buiten brengen. De tentoonstelling schetst naast dit alles ook de evolutie van bepaalde motieven binnen het thema van de Venus.

Europalia 2003 Italia
Kunst- & cultuurfestival

Bron: Karel Verhoeven, De Standaard, 10/10/2003.

---