Venus

Geplaatst op zondag 20 januari 2002 @ 17:46 , 1112 keer bekeken

De Britse cultuur blijft hardnekkig moraliserend. In "Exposed The Victorian Nude" buigt men zich belerend over de preutsheid van de 19de eeuw, maar vooral geërgerd door de misplaatste moraliserende wrevel van de 20ste eeuw ertegen. Zo worden beide tegen elkaar uitgespeeld als spiegelbeeld, verenigd in éénzelfde moralisme. Helaas, aan het begin van de 21ste eeuw blijft men de gevangene van dat onverwoestbaar didactisch optimisme, dat tegelijk een efficiënte verkoopszet blijft. Een titel die begint met "Exposed" en eindigt met "Nude" kondigt een pulpmanifestatie aan.

'Standing Female Nude' ca. 1835-1840 van William Etty

Hoe dan ook je wordt als bezoeker reeds gemerkt en ontmaskerd. Men kan zich slechts aan de beschuldigende vinger onttrekken door zelf censor te worden en de preutsheid van de enen, de antipreutsheid van de anderen ijverig te ontmaskeren. Stap meteen in de carrousel van insinuaties: fout denken en kijken zijn hier niet toegelaten. Aan het einde van wat een boetetocht is weet je eindelijk wat correct is. Tenminste wat vandaag correct is. Want morgen staat de wijzende vinger beslist weer in een andere richting. Het resultaat is intellectuele chantage, esthetische brutalisering en sensuele hypocrisie. Een hele tentoonstelling vol gevallen en symptomen! In het Louvre beoefent men vandaag dezelfde tactiek met het fanatisme van beeldenstormers. Er is hier geen vermoeden dat iedere tijd zijn eigen erotiek heeft, anders dan de onze, niet beter, niet slechter. Steeds is er de impliciete hypothese dat het naakt natuurlijk zou kunnen zijn, terwijl het naakt het meest artificiële is dat een mens met het lichaam kan doen. Dat de erotiek ooit een probleemloos paradijs zou kunnen zijn is al even absurd als de erotiek te veroordelen als gruwelijke seksuele kerker. Het is een onvermijdelijke oedipale wet dat de erotiek van de ouders lachwekkend is en die van de eigen generatie en cultuur alleen het respect van maturiteit verdient. Het Victoriaanse Naakt vraagt voorzichtigheid in hoe men erover spreekt. Een aandachtige tolerantie voor de complexiteit van een ervaringswereld die nooit meer toegankelijk kan zijn. Deze voorzichtigheid heeft deze tentoonstelling geen ogenblik: niet voor de verre 19de eeuw, maar al evenmin voor de 20ste. Men beleert en berispt naar alle kanten dat het een lieve lust is.

'Female Nude in a Landscape' ca. 1820-1830 van William Etty

Verf Maar waarom beginnen bij erotiek? Het gaat om beelden, om schilderkunst. Het naakt bestaat alleen geschilderd. Daarom, laten we voor de helderheid van de discussie Britse en Franse naakten uit dezelfde periode vergelijken: van Courbet tot Manet, van Degas tot Matisse. Er is, dat is toch het minste wat je kunt stellen, een verschil. Het verschil tussen omwegen en directheid. Een verschil ook tussen het statuut van het naakt en dus over het statuut van de schilderkunst. Kortom: de vraag naar de seksuele politiek lijkt ondergeschikt aan de vraag naar de picturale politiek. Het ene staat vermoedelijk niet los van het andere, maar ze zijn niet tot elkaar te herleiden. Neem een minder beladen thema als het landschap en dan zie je dat ook daar de verschillen onoverkomelijk groot zijn tussen een Courbet en een Turner. En het gaat met religieuze en historische taferelen niet anders. De Britse cultuur blijft verankerd in teksten - de bijbel en poëzie. De Franse cultuur daarentegen kijkt naar volksprenten en combineert het ruwe ervan met de soberheid en zelfcontrole van de Spaanse barok. Britse kunst kiest voor raffinement en complexiteit, Franse voor een aristocratische volksheid. Britse kunst zit nokvol betekenis en bedoelingen; de Franse glijdt als een leeg zeilschip ironisch boven iedere ingewikkeldheid. Eenmaal zulke inzichten veilig gesteld, wordt het mogelijk deze Britse beelden vanuit de Britse smaak te beoordelen. Maar vanuit het continent bezien redden weinig beelden het, misschien "The Wife of Pluto" van Watts en "Tepidarium" van Alma-Tadema. Maar wat te denken vanuit de noden en ambities van de Britse cultuur? Welke esthetiek en ethos doen deze beelden ontstaan?

'Nude Woman Asleep (Circa 1828-1830)' William Etty

Silly Die vraag vergt weer een antwoord op een andere, namelijk wat voor beelden je eigenlijk ziet? Als kunsthistoricus Linda Nochlin ze als onverbeterlijk 'silly' veroordeelt, heeft ze het dan niet bij het rechte eind? Wie het anders stelt, spreekt vanuit een diep gebrek aan esthetisch aanvoelen. Misschien vanuit een juister aanvoelen van sociale druk en erotische cultuur? Maar wat is die waard als esthetisch raffinement ontbreekt? Hoe kan men vragen deze beelden ernstiger te nemen dan de 20ste eeuw, als men de schilderkunst niet ernstig neemt? Aan de Britse cultuur ontgaat de hypothese van het schilderij als object, ontgaat de reductie van de geschilderde figuur tot het model, van de mens die kijkt tot zijn ogen die slechts registreren. Wat de Britse cultuur niet waar wil hebben is de de-retorisering van de kunst, maar ook van het leven. Dat maakt haar tot een ouderwetse, maar ook een moedige cultuur. Ze wil niet geweten hebben dat de dingen ontluisterd worden tot datgene wat ze maar zijn. Wie de Duitse kunst van dezelfde periode in ogenschouw neemt, herkent daar eenzelfde insisteren op de meerwaarde van het artistieke: maar daar niet gericht op sentimentele, maar op transcendente waarden. Die sentimentaliteit van de Britse kunst is hoe dan ook haar achilleshiel. Sentimentaliteit opent de poort wijd voor hypocrisie, en tenminste daaraan ontsnapte bijvoorbeeld de Duitse Geest. In het privé-leven is sentimentele hypocrisie een hoofdzonde; in het politieke verhindert ze misschien fanatisme en is ze zo het mindere kwaad.

'Musidora: The Bather `At the Doubtful Breeze Alarmed' William Etty - tentoongesteld in 1846

Lichamen In al deze naakten zien we nooit een vrouwelijk lichaam. Wat zien we dan wel? Wie heeft zin met deze figuren aan tafel, op een bed te gaan zitten? Met ze een gesprek over de liefde te beginnen is geheel onmogelijk: daarvoor zijn ze té afwezig - ze zitten noch in dat lichaam, noch in hun verstand. Deze naakten zijn helemaal geen pin-ups - waarin de modellen steeds te kennen geven dat ze weet hebben én van zichzelf én van de man. De geschilderde figuren zijn wezenloze creaties van lijnen en pigmenten, van ogen die blijkbaar nooit een vrouw hebben bekeken. Ze bestaan stuk voor stuk slechts als hoogst artificiële constructies, zoals de vrouwen van Hitchcock. Dit heeft verregaande schilderkunstige consequenties. Deze lichamen gehoorzamen noch aan de zwaartekracht, noch aan de anatomie. Ze staan noch liggen, maar bewegen permanent, slingerend als in een aquarium. Poseuses die in een ijle atmosfeer leven, waar ze binnen een lijn bundelen, die hen uitrekt als een rookpluim. Atmosferische wezens. De lijn is er nooit anatomisch objectief, maar wordt gestuurd door een vervormend verlangen. De lijn zet deze naakten in het ritme van een danse artistique, even pretentieus als narcistisch. De missing link wordt je duidelijk in de eerste zaal waar je ziet dat het Britse naakt het neoklassieke project niet heeft kunnen grijpen. De gedisciplineerde lijn objectiveerde er lichaam, landschap, plant en architectuur. Zo bijtend hebben de Britten nooit getekend. Maar zonder David geen Courbet. Het esthetisch cynisme van David, gecombineerd met zijn virtuositeit en ambitie, heeft de Franse kunst de moderniteit in geleid. Maar de Britse kunst heeft het moderne cynisme steeds kunnen sentimentaliseren. De Britse kunst kan onmogelijk vulgair of obsceen zijn; ook dat is een zuiverende, louterende proef voor de moderniteit. Die kunst kon dus des te dubbelzinniger zijn. Stilering, vorm en vervorming, een ver doorgedreven machtsgreep van en op de verbeelding, onuitputtelijke verschuivingen van de erotiek onder druk van een onverbiddelijke censuur. Vanuit dat standpunt bekeken is het Victoriaanse naakt uiteraard een feest van puriteinse versprekingen, een pandemonium van erotische verschuivingen. Bron: De Financieel Economische TIJD - Dirk Lauwaert

---