Venus

Verleidelijke naakte vrouwen op doek blijven fascinerend. Ze zijn van alle tijden en van alle kunststromingen, maar waar kijken wij eigenlijk naar?

In de zestiende eeuw in Venetië zijn Titiaan (ca. 1487-1576) en diens leermeester Giorgione (1478-1510) de belangrijkste schilders. De meest beroemde werken van deze twee schilders laten een liggende naakte Venus zien. De twee werken zijn verwant aan elkaar maar Giorgione’s Slapende Venus (1510) wordt dikwijls gezien als het prototype van het liggende naakt. Volgens sommigen is Titiaans Venus van Urbino (1538) hier duidelijk op geïnspireerd.  Over het laatstgenoemde schilderij bestaat veel discussie. Kunsthistorici zijn het niet eens over wat het schilderij precies moet voorstellen.

Giorgione, Slapende Venus, 1510

Titiaan, Venus van Urbino, 1538

De parallellen tussen het werk van Giorgione en het schilderij van Titiaan zijn onmiskenbaar maar er is één belangrijk verschil; waar Giorgione’s Venus lijkt te slapen is de vrouw op Titiaans werk klaarwakker. Met een zelfverzekerde blik kijkt zij naar haar beschouwer. Haar voluptueuze vormen ontgaan niemand en de figuur bepaalt in haar geheel de compositie. Menig kunsthistoricus heeft zich gebogen over dit Venetiaanse meesterwerk. Was dit schilderij slechts voor decoratieve doeleinden geschilderd of heeft het werk iets te maken met het huwelijk?

Venus, de godin van de liefde, seksualiteit en vruchtbaarheid staat vaak synoniem voor het vrouwelijk naakt in de kunst. In de renaissance werd de godin ook als patrones van tuinen beschouwd. De vruchtbaarheid van planten en bomen werd namelijk in verband gebracht met de voortplanting; belangrijk in het vijftiende en zestiende-eeuwse huwelijk. In Venus van Urbino komt dit tot uiting door een aantal florale motieven. Zo houdt Venus rode rozen vast in haar hand en op de achtergrond is een mirte te zien; een plant die altijd frisgroen blijft, zoals de liefde dat ook moet blijven. Het coloriet in de compositie speelt eveneens een rol van betekenis. Rood kan opgevat worden als symbool voor de liefde en groen als symbool voor hoop (misschien op eeuwige liefde of een zwangerschap?). Het hondje op de voorgrond staat misschien wel symbool voor huwelijkstrouw en de cassoni (ofwel huwelijkskisten) op de achtergrond zijn volgens sommige auteurs eveneens verwijzingen naar het huwelijk. Toch zijn er ook enkele tegenstrijdigheden te zien. Waarom draagt de Venus een ring om haar vinger die veelal door weduwen werden gedragen? Waarom valt er een roos uit het boeket? Moet dit worden opgevat als een symbool voor de verloren liefde? En verder, waarom draagt de vrouw een parel in haar oor? De parel zou in deze context immers kunnen worden opgevat als een symbool naar vergankelijkheid; wellicht de vergankelijkheid van de liefde of de vergankelijkheid van het leven. Ook de slapende hond op de voorgrond kent verschillende interpretaties want deze wordt in de renaissance, naast de huwelijkse trouw, ook geassocieerd met de dood. Het verband tussen het schilderij en het huwelijk kan door de tegenstrijdigheden in motieven in twijfel worden getrokken. 

Details Titiaan, Venus van Urbino

Een eenduidige conclusie rondom dit schilderij blijkt niet makkelijk. De Venus van Urbino als slechts een naakte, mooie vrouw is wellicht een te simpele conclusie. Of het werk iets te maken heeft met het huwelijk – en wellicht als huwelijksgeschenk heeft gediend – is eveneens een discutabele veronderstelling. Hoe het schilderij dan wel moet worden gezien, blijft een mysterie.   

Dit artikel is geschreven door kunsthistorica Emma Bulens.

woensdag 9 sep. 2015, 08:22SchilderkunstTitiaanGiorgioneItaliëRenaissance

Nieuwsbrief

MELD MIJ AAN!

Gratis Proefles

Gratis en voor niks 2 uur lang genieten van mooie kunst?
Volg dan een gratis proefles van onze cursus Inleiding Kunstgeschiedenis.

MEER INFORMATIE