Venus

De Pre-Raphaelite Brotherhood werd opgericht in 1848 te Londen. Dit broederschap stelde zicht tot doel om een geheel eigen kunst te creëren die zowel spiritueel en contemplatief was, alsook symbolisch: een kunstwerk moest een betekeneis hebben, een boodschap verkondigen. Veel détails bevatten morele en literaire verwijzingen. Zij richtten zich daarbij op het verleden, op middeleeuwse legenden zoals de die van koning Arthur, op Dante, de bijbel, Shakespeare en de romantici. Vier jaar lang vormden deze kunstenaars een homogene groep, daarna gingen ze meer hun eigen wegen. Onder de stichters treffen we Dante Gabriël Rossetti. 

 
Zoals zijn naam verraadt, was Dante Gabriël Rossetti (1828-1882) van Italiaanse afkomst; zijn vader had Napels moeten verlaten en was naar Londen getrokken. Rossetti is een romanticus: hij heeft meer belangstelling voor de ongenaakbare geliefde, omdat zij dood is, afwezig of ongenaakbaar, dan voor zijn eigen vrouw. Dante en Berenice, of koning Arthur en Guinevere, dat interesseert hem meer. Hij schildert dan ook vrouwen met een verwoestende schoonheid, met vurige kleuren, imponerend en onbereikbaar. Altijd met weelderig haar, bronskleurig als symbool van de lust. Ook de geliefde die dood is, begraven is, heeft zijn belangstelling, hierin geïnspireerd door het werk van de Amerikaanse schrijver Edgar Allen Poe. Diens gedicht The Raven, vertelt over een mysterieus bezoek van een raaf aan een man die treurt om zijn overleden geliefde, Lenore. Zo wordt Rossetti ook geïnspireerd door een passage uit de Vita Nuova van Dante over de dood van zijn geliefde Berenice. 

 
Dit thema van de dood van de geliefde treffen we ook aan in het gedicht van Rossetti: The Blessed Damozel, (De zalige jonkvrouw) waaraan hij begon toen hij negentien was. Hij herwerkte het verscheidene malen tot het in 1870 klaar was. Het gedicht bestaat uit vierentwintig strofen, waarin de jonkvrouw die in de hemel verblijft, verlangend uitziet naar de hereniging met haar geliefde en daar om bidt. In 1873 begon hij aan een schilderij over The Blessed Damozel dat hij in 1879 afmaakte. (Rossetti zal ook sonnetten schrijven bij andere van zijn schilderijen). Het thema van zowel gedicht als schilderij is het weerzien van twee geliefden in de hemel, of liever: het uitzien naar de hereniging. 

 
P.C. Boutens vertaalde het gedicht begin 20e eeuw; ‘De zalige jonkvrouw’ vangt aldus aan: 

 
Van Hemels gouden wering keek
De zaalge jonkvrouw neder
Met oogen dieper dan diep meer
Verstild in avondweder;
Zij droeg drie leliën in haar hand,
Heur haar droeg sterren zeven. 

 
De hemeling is hier niet bijster geïnteresseerd in het contempleren van God, in tegendeel, zij keert als het ware haar rug naar de hemel en blikt neerwaarts, naar de aarde waar haar geliefde nog vertoeft. De wering waarop zij leunt wordt warm van haar boezem:

 
En al meer over boog zij zich
Uit der bekoor’ngen zwerm,
Totdat de wering waar zij neeg,
Werd van haar boezem warm,
En de leliën lagen als in slaap
Langs haar gebogen arm.
 
Het is niet dat God er niet toe doet, Hij is degene tot wie zij haar gebed richt, maar het gebed betreft haar geliefde die zij verwacht:

 
Ik wilde,’ sprak zij, ‘(want hij komt!)
Dat gij reeds bij mij waart! –
Bad ik niet in den Hemel, Heer?
Heer, bad niet hij op aard?
Zijn twee gebeên geen kracht volmaakt?
En blijf ik toch vervaard?

 
Het is dus uitzien naar het heerlijke moment waarop ook de geliefde hemelwaarts zal vlieden, om voor eeuwig met hem samen te zijn, net zoals op aarde, maar nu dan voor eeuwig:

 
Daar vraag ik Heere Christus dan
Eén gunst voor hem en mij:
Enkel te leven als op aard
Met liefde, alleen dat wij
Als toen een wijl, voor eeuwig nu
Samenzijn, ik en hij.’

 
Maar zover is het voorlopig nog niet; het blijft wachten op het moment dat ze samen zullen zijn, en dat lijkt toch een licht gevoel van wanhoop te geven: hoe lang nog? De jonkvrouw is verdrietig. Zij slaat haar armen uit over de gouden wering, wachtend op de eenwording.

 
(Ik zag haar glimlach.) Sferen ver
Vervaagde vlugge schaar.
En toen sloeg zij haar armen uit
Over de gouden baar,
Leî in heur handen haar gezicht
En snikte. (Ik hoorde haar.)

 
Er is in de hemel geen blijdschap zonder de aanwezigheid van de geliefde. Het is niet dat God, Christus, Maria, er niet meer toe doen, maar zijn staan in functie van de hereniging met de geliefde. Op het schilderij zien we twee niveaus. Onderaan ligt de jongeman op de aarde, hij kijkt naar boven. Daar verschijnen drie vrouwelijke engelen die de gouden wering vasthouden waarop vervolgens de gezegende jonkvrouw rust.

 
Bron: Daniël De Waele, https://www.danieldewaele.com , 22 februari 2025