Venus

Net over de grens, in het heuvelachtige landschap van Frans Vlaanderen ligt het pittoreske stadje Cassel. Sinds 2010 is hier het Musée de Flandre gevestigd dat op korte tijd een sterke reputatie heeft opgebouwd. Zo was er bijvoorbeeld vorig jaar nog de fel gesmaakte tentoonstelling rond het imaginair museum van Marguerite Yourcenar.

Het is de bedoeling van directrice SandrineVézilier-Dussart om elke twee jaar met een nieuwe tijdelijke tentoonstelling het publiek uit het verre hinterland naar het museum te lokken.

Vanaf eind deze week wordt deze jonge traditie voortgezet met 'De schatten van het maniërisme', een ronduit indrukwekkend overzicht van Zuid-Nederlandse schilderkunst uit de zestiende eeuw.

Dit bewogen tijdperk heeft op kunsthistorisch vlak in onze gewesten een enorme rijke erfenis nagelaten. Deze periode tussen de Vlaamse Primitieven uit de vijftiende eeuw en de glorieperiode van de barok in de zeventiende eeuw, wordt meestal aangeduid als de eeuw van de Nederlandse renaissance.

Deze term dekt de lading echter niet volledig. Het is niet zo dat de traditie van de middeleeuwse schilderkunst stopt op 1 januari 1500. De geest van de gebroeders van Eyck, Rogier van der Weyden en Dirk Bouts blijft immers voortleven in een nieuwe generatie schilders. Wel komt daar stilaan de invloed bij van de renaissance die vanuit Italië opgang maakt. Hoewel sommige kunstenaars volledig opgaan in de realistische academische stroming, ontstaat er ook een soort “tegenstroming”. De verworvenheden uit de vijftiende eeuw worden bij deze “maniëristen” gecombineerd met een afzetten tegen de pure imitatie van de natuur en een streven naar een persoonlijkere toets.

Dit uit zich in gemaniëreerde poses, een voorliefde voor pronk en praal, jacht op effecten, verwrongen lichamen in een wereld vol fantasie die bol staat van gedurfde kleuren.

Het is de Duitse kunsthistoricus Max Friedländer die de term voor het eerst gebruikt om een aantal kunstenaar uit Antwerpen uit het begin van de zestiende eeuw aan te duiden.
Hoewel de omschrijving vandaag ter discussie staat wordt ze nog steeds gebruikt voor het gros van de schilders die in Cassel te zien zijn. Van een groot deel van deze kunstenaars kennen we de naam niet. Zij worden aangeduid met omschrijvingen als de Meester van Frankfurt, de Meester van het Heilig Bloed of de Meester van 1537. Gelukkig zijn er ook schilders waar we wel een naam kunnen op plakken. Zo ontdekken we op de tentoonstelling werk van Jan de Beer, Gillis Mostaert, Frans Floris, Pieter Aertsen en Pieter Coecke van Aelst.

Vooral deze laatste krijgt een ereplaats in de opstelling. Het museum is er namelijk onlangs in geslaagd een schitterend werk dat aan deze kunstenaar wordt toegeschreven aan te kopen. Deze Heilige Drievuldigheid is een typevoorbeeld van wat als Vlaams maniërisme zou kunnen aangeduid worden. Het samenspel van de gewrongen houdingen van de Christusfiguur en de engelen, hun wapperende haren en de combinatie van de felle rode mantel en de gouden achtergrond, de hele compositie getuigt van de hand van een eigenzinnige kunstenaar.

Al wandelend door de tentoonstelling valt het op dat het merendeel van de werken uitprivé verzamelingen afkomstig is. Een uitstap naar Cassel is dus een uitgelezen gelegenheid om deze werken -die slechts zelden of nooit voordien te bezichtigen waren- te kunnen bewonderen.

We kunnen enkel beamen wat SandrineVézilier-Dussart bij de voorstelling zei: de rijkdom aan details en verbeelding in elk schilderij neemt de aandachtige bezoeker moeiteloos mee op een boeiende ontdekkingstocht. Of zoals het in de toeristische gidsen zou staan: “vaut le détour “.
 

[ 'Schatten van het maniërisme in Vlaanderen' in het Musée Départementale de Flandre in Cassel van 4 mei tot 29 september 2013 ]

Bron: www.cobra.be