Venus

De Venetiaanse schilder Veronese is een van de grote Italiaanse schilders van de 16de eeuw. De National Gallery in Londen wijdt een mooie expo aan de kleurenmagiër.

Het is geen verrassing dat de National Gallery een grote tentoonstelling over Veronese organiseert. Nog voor de Londense instelling bestond (ze werd opgericht in 1824), werd al in 1811 een schilderij van Veronese aangekocht - in afwachting van een nationale Britse kunstcollectie. Vandaag bezit de National Gallery liefst tien Veroneses. Daaronder het beroemde, in 1857 voor 360.000 toenmalige Oostenrijkse franken bij een Venetiaanse edelman gekochte, 'De familie van Darius voor Alexander'. Een werk dat volgens de Amerikaanse auteur Henry James in zijn eentje 'de Londense mist doet optrekken'. Het werk is uiteraard op de expo te bewonderen.

In 1660 schreef kunstcriticus Marco Boschini over Veronese: 'Hij is de schatbewaarder van de kunst en de kleur. Dit is geen schilderkunst, dit is magie die iedereen betovert die ernaar kijkt.' Betoverend zijn inderdaad veel van de schilderijen die op deze tentoonstelling te zien zijn. Zoals het grote 'Het martelaarschap van Sint-Joris' voor het altaar van een kerk in Verona. De schilder rangschikt er zijn figuren tegen een helblauwe hemel alsof ze op het podium staan van een renaissancetheater van de geniale architect Andrea Palladio, een tijdgenoot. 

Het hoogtepunt van de expo is de achthoekige zaal met de vier schilderijen die samen een 'Allegorie van de liefde' vormen. Oorspronkelijk waren de vier schilderijen bedoeld voor het plafond van een Venetiaanse palazzo. In Londen worden ze horizontaal getoond samen met een mooie 'Mars en Venus' uit het Metropolitan in New York. Veronese loopt in deze erotisch getinte voorstellingen vooruit op frivole 18de-eeuwers als Antoine Watteau. Antoon Van Dyck heeft twee van deze allegorieën getekend tijdens zijn Italiëreis in de jaren 1620. En dat is geen toeval: Rubens en Van Dyck hebben erg goed naar hun geniale voorganger Paolo Veronese gekeken. Zonder hem zou hun werk er heel anders uitzien. 

Veronese (1528-1588) - een roepnaam voor Paolo Caliari - begon zijn carrière in zijn geboortestad Verona, die toen deel uitmaakte van de Venetiaanse republiek. In 1555 verhuisde hij naar de Dogenstad waar hij al vlug een grote naam en faam kreeg, ondanks de concurrentie van tijdgenoten als Titiaan en Tintoretto. Veronese kreeg opdrachten om een groot aantal kerken, paleizen, villa's en publieke gebouwen - onder andere de Sala del Collegio in het Palazzo Ducale - in de Venetiaanse Republiek te versieren met zijn elegante en kleurrijke fresco's en schilderijen.

Veronese maakte zelden 'losse' schilderijen. Zijn schilderijen zijn een deel van een architecturaal geheel, van een kerkaltaar, een kloosterrefter of paleiszaal. En vaak incorporeerde Veronese de architectuur in zijn werk in de vorm van zuilen, trappen, bogen, en balustrades waartegen zich het gebeuren afspeelt. Het valt het meest op in zijn grootschalige meesterwerk 'Het Huwelijksfeest in Cana' (Louvre), dat door het grote formaat niet op de tentoonstelling te zien is.

Maar ook in ander werk verplaatste Veronese vaak bijbelse of historische taferelen naar het Venetië van zijn tijd en bevolkte het met modieus geklede Venetianen. Die werkwijze bezorgde hem zelfs problemen met de Inquisitie. Zo konden de kerkelijke autoriteiten de honden en dwergen in een 'Laatste Avondmaal' maar matig appreciëren. De schilder loste dat probleem met zwier op: hij veranderde geen penseelstreek aan zijn werk, maar gaf het gewoon een andere titel. Het werd het beroemde 'Het Feest in het huis van Levi' (nu in de Gallerie dell' Accademia in Venetië). Wat een doek voorstelde, interesseerde hem minder, vertelde Veronese aan de Inquisitie. Zijn belangrijkste bekommernis was 'om de lege ruimte te vullen met figuren'.

Men heeft Veronese wel eens verweten zich schuldig te maken aan oppervlakkige virtuositeit. Alles ging hem veel te makkelijk af. Hij schilderde zijn schilderijen net als zijn fresco's uit losse hand, zonder het 'harde labeur' en het vele herwerken dat bij 'ernstige' kunst hoort. Veroneses kunst bestaat, zoals een Britse kunstcriticus ooit schreef, een en al uit oplossingen. Hij is dan ook een schilder zonder de duistere kanten van een Michelangelo, Tintoretto of Rembrandt. Maar precies die virtuositeit, dat ongegeneerde etaleren van zijn talent én van de Venetiaanse rijkdom en luxe, maakt Paolo Veronese tot een schilder die steeds weer de kijker weet te verleiden. 

'Veronese: Magnificence in Renaissance Venice' tot 15 juni in de National Gallery Londen. 

Bron: De TIJD, Marc Holthof