Venus

Bij het Centraal Museum is vanaf 21 februari een grote monografische tentoonstelling over de Utrechtse schilder Joachim Wtewael (1566-1638) te vinden. Het is voor het eerst dat zo’n tentoonstelling in Nederland wordt georganiseerd.

Het museum noemt Wtewael een briljant colorist en magistrale verteller.

Hij schilderde met hetzelfde gemak mythologische als religieuze taferelen, op groot, maar ook op klein formaat. Zijn kleine werken op koper zijn minutieus geschilderde juwelen. Zijn religieuze voorstellingen verbazen door de gevoeligheid, terwijl zijn mythologische werken geestig en humoristisch zijn, met ruziënde of feestvierende goden en godinnen. Zijn afbeeldingen van Mars en Venus zijn zo gewaagd dat sommige ervan werden gecensureerd of verborgen — achter een ander schilderij, op de boekenplank van een verzamelaar of in het depot van een vooraanstaand museum.

Voor de tentoonstelling, getiteld Liefde & Lust, is een selectie gemaakt van zijn beste werken. Circa veertig schilderijen en tien tekeningen uit Europese en Amerikaanse museale en particuliere collecties geven een beeld van zijn ontwikkeling en meesterschap.

   Joachim Wtewael Mars en Venus betrapt door Vulcanus 1604-1608 

Maniërist

Joachim Wtewaels schilderijen vonden in zijn tijd gretig aftrek bij de belangrijkste kunstliefhebbers en hij werd geprezen als één van de grootste Nederlandse schilders van zijn tijd. Vandaag de dag is hij echter helemaal niet zo bekend. Dat zijn naam op verschillende manieren wordt gespeld (Wttewael; Uytewael; Wtewael) en moeilijk is uit te spreken helpt volgens het Centraal Museum niet mee.

Wtewael wordt beschouwd als de belangrijkste Noord-Nederlandse maniërist. Deze stijl, die nogal on-Hollands aandoet, kenmerkt zich door de weergave van een extreem geïdealiseerde natuur: naakte figuren met verlengde lichamen en dito ledematen in gekunstelde houdingen bevolken de mythologische, vaak erotisch prikkelende scenes. Pas vanaf 1970 werd het Hollands maniërisme, weer gewaardeerd als visueel prikkelend, intellectueel uitdagend en historisch van belang. De herwaardering voor Wtewael neemt sindsdien alleen maar meer toe.

In de tentoonstelling wordt Wtewael geëerd als één van de beste Oude Meesters van de zestiende, maar ook van de zeventiende-eeuwse Noord-Nederlandse schilderkunst.

Joachim Wtewael en Utrecht

Joachim Wtewael is geboren en gestorven in Utrecht. Hij was vermoedelijk een leerling van zijn vader, die glasschilder was. Vroeg in zijn carrière reisde Wtewael voor een langere periode naar Italië en Frankrijk waar hij met name de werken van de School van Fontainebleau bestudeerde. Toen hij in 1592 naar Utrecht terugkeerde, evenaarde zijn internationaal maniërisme dat van de prenten van de Haarlemmer Hendrick Goltzius. Hij schilderde vooral religieuze en mythologische onderwerpen, maar er is ook een aantal portretten en genrestukken van zijn hand bekend.

Het is opmerkelijk dat Wtewael niet alleen op doek en paneel schilderde, zoals zijn meeste collega’s in de Noordelijke Nederlanden, maar vooral ook op koper. Deze drager leent zich bij uitstek voor de zeer gedetailleerde en fijn geschilderde voorstellingen, waar Wtewael in excelleerde.

Vooral zijn expliciet erotische scenes zijn beroemd. Wtewael was in 1611 een van de oprichters van het Utrechtse schildersgilde. Hij was een calvinist, een loyale aanhanger van het Huis van Oranje en actief in de lokale politiek.

   Joachim Wtewael, Mars, Venus en Cupido, ca. 1610. 

De tentoonstelling Liefde & Lust reist na Utrecht door onder de titel Pleasure & Piety naar de National Gallery of Art en The Museum of Fine Arts in Houston. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus met bijdragen van Stijn Alsteens, James Clifton, Liesbeth M. Helmus, Anne Lowenthal en Arthur K. Wheelock.